Po dwóch brzegach Wisły… w Muzeum Miejskim

Projekt realizowany był przez Muzeum Miejskie w Tychach w latach 2017 – 2018. W ramach przedsięwzięcia przeprowadzono badania terenowe oraz wykonano dokumentację fotograficzną i filmową na obszarze Kotliny Oświęcimskiej, na terenach położonych na styku województw śląskiego i małopolskiego. Naturalną granicę tworzy tam rzeka Wisła, rozdzielając obszar na część wschodnią – krakowską i zachodnią – górnośląską. Celem podjętych eksploracji było ukazanie wieloaspektowego procesu przemian i przenikania się tradycji kulturowych na obszarze pogranicza oraz ich wpływu na kształtowanie się lokalnej tożsamości kulturowej ludności zamieszkałej po obu stronach Wisły.

Partnerami projektu są: Muzeum Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie i Zamek Lipowiec, Muzeum Zamek w Oświęcimiu, Stowarzyszenie Na Rzecz Zachowania Dziedzictwa Kulturowego Miasta Wilamowice „Wilamowianie”, Miejski Ośrodek Kultury, Sportu i Rekreacji w Chełmku, Społeczny Komitet Obchodów Roku Rzeki Wisły w 2017 roku.

Projekt został dofinansowany ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz z budżetu Miasta Tychy.

W czasie sobotniej sesji prelekcje wygłoszą: dr Grzegorz Odoj (godz. 11.10 , Rzeka jako element krajobrazu kulturowego w przestrzeni pogranicza), Alojzy Lysko (godz. 11.30 , Trzy obrazki z życia rzeki), Jakub Stonawski ( godz. 11.50, Górna Wisła – perspektywy rozwoju), Tymoteusz Król (godz. 12.10, Wilamowice jako fenomen kulturowy) oraz Grzegorz Sztoler (godz. 12.30, Cesaroki – Prusoki. Refleksja własna o gasnącym pograniczu). Sesję zakończy dyskusja.
Wstęp jest wolny. Nie ma konieczności rezerwacji miejsc.

Program sesji

godz. 11.10 – dr Grzegorz Odoj
Rzeka jako element krajobrazu kulturowego w przestrzeni pogranicza
godz. 11. 30 – Alojzy Lysko
Trzy obrazki z życia rzeki
godz. 11.50 – Jakub Stonawski
Górna Wisła – perspektywy rozwoju
godz. 12.10 – Tymoteusz Król
Wilamowice jako fenomen kulturowy
godz. 12.30 – Grzegorz Sztoler
Cesaroki – Prusoki. Refleksja własna o gasnącym pograniczu
godz. 13.00 – Dyskusja

Biogramy prelegentów

Grzegorz Odoj – doktor, etnolog i antropolog kulturowy, pracuje w Zakładzie Teorii i Badań Antropologicznych w Instytucie Etnologii i Antropologii Kulturowej UŚ. Zasadniczy nurt jego zainteresowań to antropologia miasta, współczesne zjawiska społeczno-kulturowe ze szczególnym uwzględnieniem Górnego Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego (m.in. tradycje kulturowe pogranicza śląsko-małopolskiego, proces przemian postindustrialnych i jego społeczno-kulturowe konsekwencje, problemy rewitalizacji obszarów poprzemysłowych), tożsamość kulturowa społeczności lokalnych oraz edukacja regionalna i wielokulturowa. Prowadził liczne badania terenowe na Górnym i Dolnym Śląsku, na Podlasiu, w Małopolsce i na terenie Zagłębia Dąbrowskiego. Autor blisko dwustu prac naukowych, popularnonaukowych i dydaktycznych, w tym artykułów i prac zwartych ukazujących kształtowanie się więzi społecznej i identyfikacji lokalnej mieszkańców małych miast na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim.

Alojzy Lysko – z wykształcenia prawnik, z zawodu nauczyciel, z pasji pisarz, publicysta, znawca historii kultury i Górnego Śląska. Urodził się w 1942 roku w Bojszowach na ziemi pszczyńskiej. Tu mieszka, oddając się szeroko zakrojonej działalności społecznej. Debiutował w 1966 roku w „Poglądach” opowiadaniem Ślązak. Od tego czasu opublikował setki artykułów i prac literackich w wielu pismach lokalnych, regionalnych i ogólnopolskich. Był redaktorem gazety zakładowej „Ziemowit”, międzygminnego miesięcznika „Rodnia” oraz 20 roczników poczytnego Kalendarza Górniczego Kopalni „Ziemowit”. Napisał i opublikował kilkanaście książek, wśród nich: Duchy i duszki bojszowskie (1993), Słownik biograficzny Ziemi Pszczyńskiej (1995), Echa pszczyńskiego lasu (1996), Klechdy pszczyńskie (1997), To byli nasi ojcowie (1999), Wisło opowiedz… (2000), Nasze dziedzictwo (2004), Bojszowy w XX wieku (2002).

Jakub Stonawski – inżynier gospodarki wodnej, pracownik PGW Wody Polskie RZGW Kraków, członek SITWM, członek Zespołu Ekspertów Parlamentarnego Zespołu Rozwoju Dróg Wodnych, członek zespołu roboczego ds. hydrotechnicznych i środowiskowych przy Komitecie Sterującym ds. Inwestycji na Śródlądowych Drogach Wodnych, członek Zespołu Doradczego ds. żeglugi śródlądowej na obszarze województwa małopolskiego przy Małopolskim Urzędzie Wojewódzkim, członek założyciel Porozumienia Bezpieczne Rzeki, redaktor działu Drogi Wodne „OZEON – Ekologia, Gospodarka, Biznes”.

Tiöma fum Dökter (po polsku Tymoteusz Król), absolwent studiów magisterskich na Wydziale „Artes Liberales”, doktorant w Instytucie Slawistyki Polskiej Akademii Nauk, Wilamowianin, działacz na rzecz zachowania i rewitalizacji kultury i języka Wilamowic. Członek Stowarzyszenia „Wilamowianie”.

Grzegorz Sztoler – doktor nauk humanistycznych, historyk, publicysta. Zawodowo związany z „Dziennikiem Zachodnim” jako archiwista. Autor kilkunastu książek z zakresu historii i tradycji ziemi pszczyńskiej, m.in. monografii wsi Brzeźce i zespołu Bojszowianie oraz książki Serce mam w filmie. Józef Kłyk. Regularnie publikuje w miesięczniku „Śląsk” oraz „Dzienniku Zachodnim”. Członek Górnośląskiego Towarzystwa Literackiego.

O projekcie

Projekt Wisła ­ wodna granica. Tożsamość kulturowa mieszkańców pogranicza śląsko­małopolskiego to pierwsze ponadlokalne kompleksowe przedsięwzięcie badawcze w historii Muzeum Miejskiego w Tychach, realizowane ponad standardowymi ramami bieżącej działalności instytucji, rozwijające jednocześnie badania prowadzone konsekwentnie od lat przez Dział Etnologii.

Ustanowienie roku 2017 Rokiem Rzeki Wisły (uchwałą Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 czerwca 2016 r.) stanowiło także doskonałą okazję, aby przyjrzeć się bliżej obszarom po obu stronach rzeki jako kulturowemu pograniczu.

Badaniami terenowymi objęty został obszar Kotliny Oświęcimskiej, która rozciąga się w dorzeczu górnej Wisły między Wyżyną Śląsko­ Krakowską na północy a Pogórzem Śląskim i Wielickim na południu. Na wschodzie graniczy z Bramą Krakowską, a od zachodu z Kotliną Ostrawską. Dzieli się na Równinę Pszczyńską, Dolinę Górnej Wisły (obejmującej jezioro Goczałkowickie) i Podgórze Wilamowickie. Badaniami terenowymi objętych zostało 10 gmin położonych nad Wisłą – 5 gmin w woj. śląskim – Bieruń, Bojszowy, Miedźna, Goczałkowice­ Zdrój, Pszczyna oraz 5 gmin w woj. Małopolskim – Babice, Brzeszcze, Chełmek, Czernichów, Oświęcim.

Ponadto, ze względu na szczególnie cenne wartości kulturowe, obszar badawczy został poszerzony o dwie gminy miejsko­ wiejskie – Kęty (woj. małopolskie) oraz Wilamowice (woj. śląskie).

Dzięki projektowi pozyskany został materiał badawczy dokumentujący elementy dawnej kultury tradycyjnej, jak również ukazujący przemiany zachodzące w przenikaniu się tradycyjnych kultur na obszarze pogranicza oraz ich wpływie na kształtowanie się tożsamości kulturowej ludności zamieszkującej po obu stronach Wisły.

Zespół badawczy, złożony z przedstawicieli różnych pokoleń, przeprowadził etnograficzne badania terenowe z przygotowaniem dokumentacji fotograficznej oraz filmowej.

Tematy badawcze dotyczyły: rzeki Wisły i jej znaczenia dla tutejszej ludności (w tym zgłębienia tematu żeglugi śródlądowej, która funkcjonowała tutaj do połowy XX w.), wybranych elementów obrzędowości dorocznej i rodzinnej, zagadnień związanych ze strojem ludowym, potrawami regionalnymi, istotnymi miejscami i postaciami związanymi z regionem oraz postrzegania mieszkańców sąsiednich miejscowości.

Po dwóch brzegach Wisły. Śląsko – małopolskie pogranicze kulturowe

sesja podsumowująca projekt badawczy
Wisła – wodna granica. Tożsamość kulturowa mieszkańców pogranicza śląsko małopolskiego.

czas sesji: 8 grudnia (sobota) 2018 roku, godz. 11.00
miejsce sesji: Dawna Młótownia, ul. Katowicka 9, Tychy
Partnerzy projektu:
Muzeum Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie i Zamek Lipowiec
Muzeum Zamek w Oświęcimiu
Stowarzyszenie Na Rzecz Zachowania Dziedzictwa Kulturowego Miasta Wilamowice „Wilamowianie”
Miejski Ośrodek Kultury, Sportu i Rekreacji w Chełmku
Społeczny Komitet Obchodów Roku Rzeki Wisły w 2017 roku